نكات تغذيه كمكي در نوزادان

سن شروع غذاي كمكي
 

پايان 6 ماهگي بهترين زمان براي شروع غذاي كمكي است زيرا:

1- وزن شيرخوار حوالي 5 ماهگي دو برابر وزن تولد مي‌شود و شيرمادر بعد از 6 ماهگي, به تنهايي قادر به رفع نيازهاي غذايي كودك نيست.

2- ذخيره آهن بدن شيرخوار كه در سه ماهه آخر جنيني, ذخيره كرده بود در طول 6 ماهگي به حداقل مي‌رسد.

3- دستگاه گوارش شيرخوار, آمادگي لازم براي پذيرش غذاي نيمه جامد را پيدا مي‌‌كند.

4- با توجه به اينكه تكامل تغذيه‌اي بخشي از تكامل عمومي بدن است, در نيمه دوم سال اول زندگي است كه كودك توانايي گردن گرفتن و نشستن را پيدا مي‌كند, رفلكس بيرون راندن غذا از دهان را از دست مي‌دهد, دندانهايش شروع به رويش نموده و حركات دست و انگشتانش هدف‌دار مي شود. همه اينها شيرخوار را براي پذيرش غذاي كمكي آماده مي‌سازد.

خطرات زود شروع كردن غذاي كمكي
 

اگر غذاي كمكي زودتر از موقع شروع شود وقايع نامطلوبي مي‌تواند سلامتي شيرخوار را به خطر بيندازد از جمله:

·  احتمال ابتلا‌ شيرخوار به اسهال زياد مي شود زيرا دستگاه گوارش شيرخوار هنوز كاملاً تكامل نيافته است, به علاوه ممكن است ماده غذايي تهيه شده نيز آلوده و يا در تهيه و نگهداري آن دقت كافي نشده باشد.

·  چون گنجايش معده شيرخوار كم است, غذاي كمكي ممكن است جايگزين يك وعده شير مادر شده و رغبت شيرخوار براي مكيدن پستان كم شود در نتيجه, هم شير كمتري ترشح مي شود و هم به دليل كمبود انرژي از مواد غذايي دريافتي در مقايسه با شير مادر, شيرخوار انرژي كمتري به دست مي‌آورد كه اين خود سبب سوء تغذيه و عدم رشد كافي كودك مي گردد.

·       احتمال بروز آلرژي (حساسيت) بيشتر مي شود.

خطرات دير شروع كردن غذاي كمكي
 

اگر غذاي كمكي ديرتر از پايان 6 ماهگي شروع شود, همانطور كه گفته شد چون شير مادر به تنهايي قادر به تامين نيازهاي تغذيه‌اي كودك از پايان 6 ماهگي به بعد نيست امكان دارد رشد كودك, كند و يا دچار توقف شود. از طرف ديگر, دير شروع كردن غذاي كمكي باعث مي شود كه شيرخوار عمل جويدن را ياد نگيرد و آشنا شدن او با مزه و قوام انواع غذاها به تاخير بيفتد.

اكثر شيرخواراني كه در پايان 6 ماهگي با غذاهاي كمكي آشنا نشده و فقط تا مدت طولاني از شيرمادر استفاده كرده‌اند تمايلي به استفاده از غذاهاي جامد ندارند و همين امر ممكن است سبب بروز سوء تغذيه و افت رشد آنها شود.

خصوصيات غذاي كمكي مناسب
 

غذاي كمكي بايد:
–      با حجم كم داراي انرژي بيشتري باشد.

–      نرم بوده و هضم آن آسان باشد.

– قابل تهيه, در دسترس, ارزان و مناسب عادت غذايي خانواده باشد.

–      تازه, پاكيزه و بهداشتي تهيه شود.

–      كاملاً پخته و بعد از خنك شدن مصرف شود.

– امكان استفاده از آن در حجم كم و به دفعات وجود داشته باشد.

  نكات اساسي در تهيه و نگهداري غذاي كمكي
–      قبل از تهيه غذا بايد دست ها را كاملاً با آب و صابون شست.

– هنگام غذا دادن به شيرخوار نيز بايد دست هاي او با آب و صابون شسته شوند.

– غذاي كمكي را حتي الامكان به مقدار لازم براي هر روز تهيه نمود.

– غذاي كمكي اضافي بايد با پوشش مناسب و در ظرف تميز در جاي خنك نگهداري شود.

– نگهداري غذاي كمكي اضافي در يخچال حداكثر تا 24 ساعت اشكال ندارد. براي نگهداري آن به مدت طولاني, غذا را در ظرف كوچك, تميز و به اندازه يك وعده ريخته و در فريزر نگهداري مي‌كنند. اگر غذا در ظرف بزرگتري نگهداري مي شود فقط به اندازه يك وعده از آن برداشته, گرم نموده و به شيرخوار مي‌دهند.

اصول تغذيه تكميلي
 

يك قانون كلي در تغذيه تكميلي آن است كه حتماً از موادي استفاده شود كه بعدها هم در سفره خانواده وجود داشته باشد.

 

توصيه مي شود اصول زير در تغذيه تكميلي رعايت شوند:

1-    بعد از تغذيه شيرخوار با شير مادر, غذاي كمكي به او داده شود و غذا را هرگز قبل و يا در فواصل تغذيه با شير مادر به كودك ندهند.

2-    مواد غذايي چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار به تدريج به برنامه غذايي, شيرخوار اضافه شود.

3-    از يك نوع ماده غذايي ساده شروع كرده و كم كم به مخلوطي از چند نوع برسانند.

4-    از يك قاشق مرباخوري شروع نموده و به تدريج بر مقدار آن اضافه نمايند. (به استثناء زرده تخم مرغ, كه به اندازه يك نخود شروع مي‌شود).

5-    در شروع, غذاها نسبتاً رقيق ولي كمي غليظ تر از شير مادر باشند و به تدريج بر غلظت آنها افزوده شود اين كار به ياد گرفتن عمل جويدن كمك مي‌كند.

6-    بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف 7-5 روز فاصله بگذارند تا شيرخوار اول به يك غذا عادت كند بعد غذاي جديدي به او بدهند اين كار باعث مي شود كه اگر ناسازگاري به يك ماده غذايي وجود داشته باشد شناخته شود و از طرف ديگر دستگاه گوارش شيرخوار فرصت عادت به مواد غذايي را پيدا كند.

7-       تنوع در غذاي كمكي مورد توجه قرار گيرد.

نحوه شروع و ادامه غذاي كمكي
 

غذاي كمكي در پايان 6 ماهگي (180 روزگي) شروع مي شود, همزمان با شروع غذاي كمكي تغذيه با شيرمادر همچنان مكرر و بر حسب ميل و تقاضاي شيرخوار, ادامه داشته و حتي دفعات تغذيه با شير مادر افزايش مي‌يابد.

 

توجه:
از پايان شش ماهگي و همزمان با شروع غذاي كمكي تا پايان 12 ماهگي غذاي اصلي شيرخوار هنوز مادر است لذا تغذيه با شير مادر به طور مكرر و برحسب تقاضا و تمايل شيرخوار در تمام مدت شب و روز به ويژه قبل از هر وعده غذاي كمكي بايد مورد توجه قرار گيرد.

از دادن مواد غذايي زير، تا يك سالگي بايد اجتناب كرد چون گروهي ايجاد حساسيت نموده، برخي باعث خفگي شيرخوار شده و تعدادي نيز مشكلات ديگري به وجود مي‌آورند:

1- مواد غذايي كه ممكن است در شيرخوار زير يك سال ايجاد حساسيت كنند:

– شير گاو ( در تهيه فرني، جوشاندن شير، مقدار مواد آلرژن موجود در شير را كمتر مي‌كند)

– سفيده تخم مرغ

– انواع توت، كيوي، آلبالو، گيلاس و خربزه

– بادام زميني

2- مواد غذايي كه در دوره شيرخواري مجاز نيست و ممكن است باعث خفگي شيرخوار شود:

دانه كشمش، دانه انگور، ذرت، تكه‌هاي سوسيس، آجيل، تكه‌هاي سفت و خام سبزي‌ها مثل هويج و…، تكه‌هاي گوشت.

3- مواد غذايي كه ممكن است مشكلات ديگري ايجاد نمايند:
قهوه يا چاي پررنگ: سبب بي قراري كودك مي شود.

عسل: باعث مسموميت مي‌شود (بوتوليسم) ولي استفاده از عسل پاستوريزه اشكالي ندارد.

به طور كلي تا يك سالگي: عسل غير پاستوريزه، شير پاستوريزه، پنير، سفيده تخم مرغ، شكلات، ميگو، فلفل و ادويه جات، ترشي‌ها، نمك، نوشابه‌هاي گازدار، آب ميوه‌هاي صنعتي، از ميوه‌ها خربزه، كيوي، انواع توت( توت سفيد، توست فرنگي، تمشك)، آلبالو، گيلاس، از حبوبات لپه و نخود، از گروه سبزي‌ها اسفناج و كلم توصيه نمي‌شوند.

ارجحيت غذاي كمكي خانگي و مقايسه آن با غذاي كمكي تجارتي
غذاي كمكي خانگي كه در خانه تهيه مي‌شود بر آنچه كه به صورت تجارتي و در قوطي‌هاي آماده در دسترس خانواده‌ها قرار مي‌گيرد ارجحيت دارد زيرا اگرچه غذاهاي كمكي تجارتي مزايايي دارند از جمله:

–      تا زماني كه در قوطي باز نشده باشد تميز و بهداشتي هستند.

–      تهيه كردنشان آسان است.

–      بيشتر كودكان طعم آنها را دوست دارند.

– بعضي انواع آن‌ها نيز مخلوط بسيار خوبي از مواد مغذي هستند.

ولي مضراتي نيز دارند كه به آنها اشاره مي‌شود:

– خيلي گران هستند و در مقايسه با هزينه غذاي كمكي كه در خانه تهيه مي‌شود قابل مقايسه نيستند.

– ممكن است در آب سرد نجوشيده حل شوند لذا در مناطقي كه آب آلوده است احتمال بيماري زيادتر خواهد شد.

– اكثر اوقات براي نگهداري آنها موادي اضافه مي‌كنند كه براي شيرخوار مناسب نيست.

– نحوه نگهداري آنها در كشتي، گمرك، انبارها و مغازه‌ها نامعلوم است.

–      ممكن است از تاريخ مصرف آن گذشته باشد.

– طعم آن با طعم غذاهاي خانواده متفاوت است و در سفره هيچ خانواده‌اي غذاي كمكي تجارتي ديده نمي‌شود